Fenbilimleri.net - Fen Bilimleri Kaynak Sitesi

Bilim Nedir?

Bilim kelimesi, 14. yüzyıldan itibaren Orta İngilizcede "bilme durumu" anlamında kullanılmaktadır. Bu kelime, Latince "bilgi, farkındalık, anlama" anlamına gelen scientia kelimesinden türetilmiş olan Anglo-Norman dilindeki -cience ekinden alınmıştır. Bu, "bilmek" anlamına gelen Latince sciens kelimesinin isim türevidir ve Latince sciō (şimdiki zamanın scīre hali) kökünden kesinlikle türetilmiştir. 

Bilim ve Felsefe

İlk çağlardaki filozofların dünyayı ve etrafı anlamaya yönelik merakları, belirli kriterlerin oluşmasına ve bu kriterlerin çeşitli ideolojilere dönüşmesine yol açmıştır. Bilimin temelleri atılana kadar tartışma ve deneyler, insanlar tarafından geliştirilmiş ve bu süreç bir arayış haline gelmiştir. Erken dönemlerde felsefe ve bilim arasındaki ayrım belirgin değildir; birçok büyük bilim insanı aynı zamanda filozoftur. Deney ve gözlem, bilimin gelişiminde önemli bir rol oynamış ve bilimin istenilir düzeye gelmesini sağlamıştır. Ancak, 19. yüzyıla kadar bilim, birçok özgün araştırmacının Orta Çağ'ın düz mantıkçı liderlerine karşı verdiği mücadelelerle şekillenmiştir. Galileo'nun Aristo'nun fiziğinden farklı düşünceleri, kendi döneminin bilim insanlarıyla çatışmasına neden olmuştur. Bilim, tarih boyunca bu tür değişimlere tanık olmuş ve deney ve gözlem sonucu çöken teorilerin yerini yenileri almıştır.

Felsefe, gerçeklik ve varlığın amacını araştırırken sistematik düşünmeyi gerektirir. Antik çağ felsefesi, Thales, Anaksimenes, Pisagor, Demokritos, Gorgias, Empedokles, Heraklitos, Parmenides, Sokrates, Plotinos, Platon ve Aristoteles gibi filozofların katkılarıyla şekillenmiştir. Orta Çağ felsefesi, din odaklı olarak Hristiyanlık tarafından Tanrı, bilgi ve inanç eksenlerinde yoğun şekilde kullanılmıştır. Aydınlanma Çağı'nda akıl ön planda olmuş; temel görüş, insan aklının aydınlattığı kesin doğrulara ve bilgiye ulaşmak olarak belirlenmiştir. Rönesans felsefesi, bilim ve düşünce sistemindeki yeni gelişmeleri kapsar ve eski çağlardan çok farklı bir düşünce sistemine geçişin köprüsünü oluşturur.

Modern çağa yaklaşıldıkça bilim ve felsefenin ayrışması belirginleşmiştir. Ancak felsefe ve bilim tamamen birbirinden kopmamış; bilim felsefesi ve bilim dallarının felsefi yönden incelendiği alanlar (örneğin fizik felsefesi) varlığını sürdürmektedir. Bu alanlar, hem bilim hem de felsefe alanlarında önemli roller oynamaktadır.

Bilim Dallarının Gelişimi

Gök bilimi, bilim dalları arasında en eski olanlardan biridir ve özellikle antik çağlarda en yoğun şekilde icra edilen, bilimin temel taşlarından biri olarak görülür. İnsanların gökyüzüne olan ilgisi, yukarıda asılı duran cisimleri incelemeye yöneltmiş ve teleskobun icadıyla bu gözlemler daha etkin bir hale gelmiştir. Babilliler'in olgusal astronomisinden farklı olarak, Yunan astronomları matematiksel ayrıntıları özümseyerek gök biliminin gelişiminde temel noktaları oluşturmuşlardır.

Roma İmparatorluğu'nun iktidarı altındaki Mısır'da yaşamış olan Batlamyus, astronomi tarihi ve genel bilim tarihi açısından önemli bir konumda yer alır. Batlamyus'un "Büyük Derleme" (el-Mecisti) adlı eseri, Orta Çağ boyunca astronomide genelgeçer bir kaynak olarak kabul edilmiştir ve Batlamyus bu eseriyle neredeyse mitik bir statü kazanmıştır. Batlamyus'un evren modeli geosantrik (yermerkezci) olup, uzun yıllar kabul görmüş, ancak bu sistemin yerini güneş-merkezli bir sistemin alması tartışmalara yol açmıştır.

Radyografi

Polonyalı astronom Nikolas Kopernik, Dünya ve diğer gezegenlerin güneş etrafında döndüğünü açıklayarak heliyosantrik (güneş-merkezli) bir sistem önerdi. Kopernik, sistemini "Commentariolus" adlı risalesi ile tanıttı ve daha sonra başyapıtı "De revolutionibus orbium coelestium" adlı eserinde detaylandırdı. Bu eser, astronomide yeni bir dönem açılmasına sebep oldu. Teleskobu geliştiren ve astronomik gözlemler yapan Galileo Galilei, modern gözlemsel astronominin babası olarak anılmakta ve modern fizik biliminin de öncüsü olarak kabul edilmektedir. 1671'de ilk aynalı teleskobu yapan Isaac Newton, diferansiyel ve integral hesabın temellerini atmış, klasik mekaniğin temellerini oluşturan "Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri" (Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica) kitabını yayımlamıştır. Alman fizikçi Albert Einstein, E=mc² formülüyle enerjinin ışık hızının karesiyle kütlenin eşit olduğunu ispatlamış ve genel görelilik kuramı ile uzay-zamanın büküldüğünü göstermiştir. Einstein'ın Leopold Infeld ile yazdığı "Fiziğin Evrimi" kitabı, kuantum ve mekân gibi konuları kapsamaktadır.

Kimya

Kimya, maddenin yapısını ve davranışlarını inceleyen bir bilim dalıdır. Kimya, fizikokimya, biyokimya, analitik kimya, anorganik kimya ve organik kimya gibi temel dallara ayrılır ve tıp, gıda, ilaç, boya, kozmetik ve tekstil gibi pek çok alanda uygulanır; özellikle organik kimya bu alanlarda en bilinen dal olarak öne çıkar.

Antik çağlarda, maddenin belirli temel elementlerden oluştuğu düşünülüyordu; bu elementler genellikle hava, su, ateş ve toprak olarak kabul edilirdi. Antik Yunan filozofları, her şeyin çok küçük yapı taşlarından oluştuğunu öne sürmüş ve bu düşünceye atomcu felsefe denmiştir. İnsanlar, çok eski çağlardan beri metalürji ile ilgilenmiş, cam üretimi gibi kimyasal olaylar ve ürünlerle çeşitli eşya yapımında bulunmuşlardır. Orta Çağ'da simya geleneği ortaya çıkmış, bu gelenek kimyanın öncüsü olarak kabul edilmiştir ve mistisizm ile felsefi ögelerle kimyasal araştırmaların karışımını içermiştir.

Simyanın bilimselleşmesiyle kimya bilimi doğmuştur. Modern kimyanın simyadan ayrışmasında önemli katkıları olan bilim insanlarından biri Robert Boyle'dur. Boyle, özellikle Boyle yasası ile tanınır ve atomcu fikriyatı savunan bir bilim insanıdır. Fransız bilim insanı Antoine Lavoisier, kütlenin korunumu kanunu ile kimya biliminin babası olarak anılmış, oksijen ve hidrojeni tespit edip adlandırmıştır. 19. yüzyılın başında, kimyanın tümevarım (induction) yönünün tümdengelim (deduction) yönünden daha baskın olması, onu biyolojik bilimlere daha yakın kılmıştır. Ancak matematik ve fizik yöntemlerinin kimyaya uygulanması, fizikokimyanın doğmasına neden olmuştur. Fizikokimya, kimyasal maddelerin fiziksel değişimlerini ve fiziksel olayların kimyasal maddelerin özelliklerinden yararlanılarak açıklanmasını inceler. Wilhelm Ostwald, Van't Hoff ve Arrhenius gibi bilim insanlarının katkılarıyla 1881'de yayımlanan Zeitschrift für Physikalische Chemie dergisi, fizikokimyanın bilim dünyasında yerini almasını sağlamıştır.

Modern kimya laboratuvarlarında, analitik kimya doğmuş ve koordinasyon kimyası ve endüstriyel analitik kimya gibi alanların gelişmesine zemin hazırlamıştır. Analitik metotların keşfi, kimyanın tıp, biyoloji ve genetik alanlarında kullanılmasını yaygınlaştırmıştır. Penisilin ve vitaminlerin keşfi, kimya biliminin yaşam kalitesini artırdığı gerçeğini kanıtlamıştır. Ancak gelişen teknoloji ve üretim süreçlerinin çevre sorunlarına yol açması, doğal kaynakların ihtiyatsızca sarf edilmesine neden olmuştur. Bu durum, çevre kimyası ve su kimyası gibi alt bilim dallarının gelişmesine yol açmıştır.

Matematik ve Geometri

Antik çağlarda matematik, bilimsel etkinliklerin önemli bir parçasıydı ve eski Mısırlılar, Mezopotamyalılar, Hintler gibi çeşitli uygarlıklar matematikle ilgilenmiştir.

Yunan matematiğinin önemli isimlerinden biri olan Tales, Mısır'da kaldığı süre boyunca geometriyi öğrenmiş ve bu bilgiyi etrafındakilere öğretmiştir. Pisagor, ünlü Pisagor Teoremi ile matematik tarihinin önemli figürlerinden biri olmuştur ve matematiğin temellerini atan en büyük isimlerden biri olarak kabul edilir.

Ömer Hayyam, 12. yüzyılda Öklid'in çalışmalarına eleştiriler getirmiş ve analitik geometri ile Öklid dışı geometrinin temellerini atmıştır. Ayrıca, kübik denklemlere genel, geometrik bir çözüm getiren ilk matematikçi olarak tanınır.

Orta Çağ'da Batı'daki önemli matematikçilerden biri olan Fibonacci, Arap rakam sistemini Avrupa'ya tanıtmış ve yaygınlaştırmıştır. Fibonacci sayıları olarak bilinen sayı dizisini ise kendi keşfetmemiştir, ancak bu diziyi kitabında örnek olarak kullanarak Batı'da ün kazandırmıştır.

17. ve 18. yüzyıllarda matematik alanında birçok önemli gelişme yaşanmıştır. İskoç matematikçi John Napier, doğal logaritmaları araştırmış; Kepler, gezegen hareketlerinin matematiksel kanunlarını ortaya koymuştur. René Descartes, Kartezyen koordinat sistemini geliştirmiş ve analitik geometriyi ilerletmiştir. Alman matematikçi Gottfried Wilhelm Leibniz, kalkülüs üzerine önemli çalışmalar yapmış ve kalkülüste kullanılan notasyonun temellerini atmıştır. Pierre de Fermat ve Blaise Pascal, olasılık teorisinin temelini atmış; Pascal ayrıca Pascal üçgeninin geliştiricisi ve isim babasıdır. 18. yüzyılda Leonhard Euler, fonksiyon kavramını ve matematikteki çeşitli notasyonları (örneğin doğal logaritmanın tabanı olarak e notasyonu) geliştirmiştir. Euler, sayı teorisi, graf teorisi ve geometri gibi alanlarda önemli buluşlara imza atmıştır.

18. yüzyılda Carl Friedrich Gauss, matematik ve diğer bilimlerde önemli başarılar elde etmiş; temel cebir teorisi (Cebirin Temel Teoremi)ni kanıtlamış, Theorema Egregium'u ortaya koymuş ve karmaşık değişkenli fonksiyonlarda önemli çalışmalar yapmıştır. George Boole ise Boole cebirini geliştirerek yeni bir cebir türü ortaya atmıştır.

Tıp

Bilimin tıp alanındaki ilk gelişmeleri Asya kıtasında gerçekleşmiştir. Hindistan, Mısır, Çin, İran ve Yunanistan'da tıp sistematik bir biçimde gelişmeye başlamış ve bir bilim dalı olarak insanlığın en büyük sorunlarından biri olan sağlık alanındaki gelişmeler yüzyıllar boyu sürmüştür.

Hindistan yarımadasında, İndus Vadisi uygarlığından beri tıp ve diş hekimliği mevcuttu. Nitekim, Hint tıbbi geleneği olan Ayurveda bugün bile çağdaş tıbbın yanı sıra varlığını sürdürmektedir. İngilizlerin Hint yarımadasını kolonileştirmesine kadar bölgedeki temel tıp sistemi olan Ayurveda, ilk dönemlerinde cıva-kükürt bazlı ilaçlar kullanmıştır. Bunun dışında, bugün çeşitli tıbbi yararları bilinen zerdeçal gibi çeşitli bitkiler de tedavilerde klasik Hint tıbbında kullanılmıştır.

Çin'de antik çağlardan günümüze kadar varlığını sürdüren geleneksel bir tıbbi gelenek mevcuttur. Taoist hekimlerin yaptığı ampirik hastalık ve rahatsızlık gözlemlerinin ve Çin düşüncesinin bir sonucu olan geleneksel Çin tıbbı, bitkisel tedavi, akupunktur ve masaj gibi çok çeşitli pratik yöntemlere sahiptir. Bunların dışında beslenme terapisi ve Feng Şui gibi zihinsel terapiler de geleneksel Çin tıbbında yer almaktadır.

Hipokrates'in hastalara büyü ve batıl inançlarla bezeli bir tedavi sunmak yerine, iyileştirici etkileri kanıtlanmış tedavi yöntemlerine başvurmaya başlaması, tıp biliminde hasta öneminin kavranmaya başlamasına sebep olmuştur. İlk başlarda bölgelere göre farklılık gösteren tedavi yöntemleri, son iki yüzyıldır modernleşmeye başlamış ve genel anlamda ortak bir çabaya dönüşmüştür. Avrupa'daki salgınlardan sonra daha fazla gelişme kateden tıp bilimi, günümüzde genetik çalışmalarının gelişmesiyle çok üst düzeylere ulaşmıştır.

Biyoloji

Biyoloji, insan vücudu ve canlı organizmalar üzerine yapılan çalışmaları içeren bir bilim dalıdır. 19. yüzyıla kadar, şimdiki alt dallarıyla gelişen biyoloji, canlıların tüm özelliklerini inceleyen bir sistem olarak tanımlanır. Biyoloji, başta insan olmak üzere bitkileri inceleyen botanik, hayvanları inceleyen zooloji ve mikroorganizmaları inceleyen mikrobiyoloji (hücre) gibi alt dallara ayrılır.

Aristo doğaya dair birçok çalışma yapmış, bitki ve hayvan türlerini inceleyip kategorize etmiştir. Aristo'nun görüşleri, kendisinden sonraki bazı bilim insanlarının ekleriyle birlikte özellikle Batı'da uzun bir süre otorite olmuştur. Orta Çağ'da İbn Nefis, İbn Cahız ve İbn Baytar gibi Müslüman bilim insanları biyolojiye önemli katkılarda bulunmuşlardır. Özellikle erken evrim düşünüşüne katkıda bulunan İbn Cahız, besin zinciri fikrini ilk kez ortaya atan kişidir. 9. yüzyılda yaşamış olan el-Dinaveri, bitki evrimini ve bitkilerin gelişimini incelemiş, Kitâb'ün-Nebat isimli eserinde birçok türü tanımlayarak botanik bilimine katkıda bulunmuştur. Bir başka bilim insanı olan el-Nebati'nin öğrencisi İbn Baytar, eczacılığa ilişkin (farmasötik) bir ansiklopedi hazırlamış ve birçok bitki, yiyecek ve ilacı eserinde tanımlamıştır. Bu eserin Latince çevirisi, daha sonra Avrupalı bilim insanları tarafından 18. ve 19. yüzyıllarda kullanılmıştır. İbn Nefis, pulmoner ve koroner dolaşımı doğru bir şekilde tespit etmiş ve metabolizma kavramını tanımlamıştır.

Biyolojinin temellerinden sayılan modern evrim teorisi, Charles Darwin’in görüşlerinin üzerine inşa edilmiştir. Darwin, Türlerin Kökeni, İnsanın Türeyişi ve Cinsiyete Mahsus Seçme, İnsan ve Hayvanlarda Duyguların İfadesi eserlerinde görüşlerini belirtmiştir. Manastırın bahçesindeki bezelyeleri eşleştirerek genetik bilimin temellerini atan Gregor Mendel, klasik genetik kanunlarının yapıtaşlarını oluşturmuştur.

Sosyoloji

Her ne kadar diğer bilim dallarına oranla görece yeni bir bilim dalı olarak tanımlansa da, sosyoloji yani toplumbilimsel çalışmalar ve gözlemler antik çağlardan beri mevcuttur. Herodot ve Tukididis gibi isimlerin eserlerinde sosyolojik gözlem ve değerlendirmelere rastlamak mümkündür.

Sosyoloji terimi kendinden önce de kullanılmış olsa da, bağımsız olarak tekrar bu terimi ortaya atan ve sosyolojiyi 'pozitif bilimlerin kraliçesi' olarak görerek sosyolojinin babası olarak anılan isim Auguste Comte'tur. Bununla birlikte, genel olarak Comte, sosyolojinin kurucusu olarak görülmez. Batı'daki sosyoloji ile uğraşan ilk isimler genellikle Darwin'in evrim kuramından etkilenmişlerdir ve analojik olarak canlı organizma ile toplumu karşılaştırmışlardır. Bu isimlere örnek olarak Herbert Spencer ve Lewis Henry Morgan'ı zikredebiliriz. 19. yüzyılda ve 20. yüzyılın başlarında Émile Durkheim, Vilfredo Pareto ve Max Weber gibi klasik sosyologlar, bilime önemli katkılarda bulunmuşlardır.

Siyaset Bilimi

Siyaset bilimi çok eski çağlardan beri siyasi faaliyetlerle birlikte gelişim göstermiş ve önemli bir sosyal bilim dalı hâline gelmiştir. Antik Hindistan'daki Vedik metinlerden, daha sonraki çeşitli Budist metinlere kadar birçok metinde siyasete dair incelemeler ve çalışmalar yer alır. Hint siyasi düşünür Çanakya (MÖ 350-283), siyasi düşünce, ekonomi ve toplumsal düzen gibi konuları ele alan Arthashastra isimli eseriyle tanınır. Benzeri şekilde, Antik Yunan'da da birçok siyasi fikre rastlanır; gerek Homeros, Hesiodos ve Tukididis gibi erken dönem yazarlarının eserlerinde, gerekse Eflatun ve Aristo gibi filozofların eserlerinde çok çeşitli siyasi fikir ve incelemelere rastlanabilir. Eflatun, Devlet isimli eserinde kendince ideal olan siyasi yapılanma ve yönetim biçimini açıklamış ve incelemiştir.

İtalyan Rönesansı sırasında yazar Niccolò Machiavelli, yazdığı Prens (Il Principe) isimli eseriyle siyaset bilimi tarihi açısından önemli bir yere gelmiştir. Eserde, farklı durumlarda iktidara gelen hükümdarın her duruma göre nelere öncelik tanıması gerektiği ve nasıl bir siyaset izlemesi gerektiği açıklanır. Orta Çağ'da ve sonrasındaki dönemde birçok farklı siyasi iktidar biçimi ve devlet yapılanması farklı isimlerce savunulmuştur. Örneğin, Fransız hukukçu Jean Bodin, iktidar ve devlet üzerine yazdığı Devlet Üzerine Altı Kitap (Les Six Livres de la République) isimli eseriyle tanınmış ve mutlakiyetçiliği şiddetle savunmuştur.

Bir bilim olarak siyaset bilimi, özellikle 19. yüzyılda akademik anlamda yapılanmaya başlamış, 1880 yılında ABD'de ilk siyaset bilimi okulu (bölümü) kurulmuş ve daha sonra 1903 yılında Amerikan Siyaset Bilimi Birliği kurulmuştur. Siyaset bilimi üzerine akademik çalışmalar artarak devam etmiş, birçok farklı üniversitede siyaset bilimi bölümleri açılmıştır.

Bugün psikoloji bilimi içerisinde konu edilen çoğu kavram, olay ve fenomen, antik Hindistan, Çin ve Mısır gibi medeniyetlerde de felsefi ilgiye mazhar olmuştur.

Filozof René Descartes, Batı'da psikolojinin modern felsefi formunun temellerinin oluşmasına katkıda bulunmuştur. Çeşitli eserlerinde önemli psikolojik meseleleri ele alan Descartes, kendi bir hekim olmasa da çeşitli anatomi çalışmaları yaptığı bilinmektedir. İngiliz hekim Thomas Willis ise tıbbi bir disiplin olarak psikolojinin ortaya atılmasında önemli rol oynamış; beyin fonksiyonları doğrultusunda psikolojiye yaklaşım olsun, yaptığı yoğun anatomik çalışmalarla olsun psikolojiye büyük katkılarda bulunmuştur. Ayrıca daha sonraları deneysel psikolojinin gelişiminde John Locke ve David Hume gibi filozofların büyük etkisi olmuştur.

Modern çağa yaklaşırken ortaya çıkan ve özellikle psikolojik bozukluk durumlarında bir tedavi olarak kabul edilen hipnotizma ve frenoloji gibi dallar, tartışma konusu olmuştur; özellikle de bunların cidden etkili yöntemler olup olmadığı ve bilimsel dayanaklarının bulunup bulunmadığı tartışılmıştır. Daha sonraları ortaya çıkan Alman deneysel psikoloji hareketi, psikolojiye önemli katkılarda bulunmuştur. Bu dönemde gerçekleşen ve özellikle nörolojik yapıya dair anatomik ve fizyolojik buluşlar, psikolojiyi olumlu yönde etkilemiştir. Alman hekim Wilhelm Wundt, 1879'da ilk deneysel psikoloji laboratuvarını açarak bir ilke imza atmıştır. 1890'lardan itibaren Avusturyalı hekim Sigmund Freud, psikanaliz olarak adlandırdığı yaklaşım ile psikolojiye yeni bir yön kazandırmıştır. Her ne kadar psikanalizin bilimsel konumu hâlâ tartışmalı olsa da, psikanalizin çeşitli önermeleri ve kavramları genel anlamda Batı kültüründe önemli bir yer kazanmıştır. Ayrıca, 1890'larda köpeklerde yaptığı deneylerle İvan Pavlov klasik şartlandırmayı başarılı bir şekilde göstermiştir. Nitekim, daha sonraları da insan dışı primatlar, kediler ve köpekler gibi çeşitli hayvanlar psikoloji deneylerinde kullanılmıştır.

Her ne kadar antropolojinin kökeni Batı'daki Aydınlanma süreci ve devamındaki erken dönem modern düşünceleriyle ilişkilendirilse de, bu dönemlerden çok önce bugün antropoloji içerisinde yer alan konulara dair araştırmalar yapılmıştır. Örneğin, el-Biruni Hint yarımadasının halkları, gelenekleri ve dinleri üzerine birçok araştırma yapmış ve genel olarak antropoloji alanına girecek çok çeşitli araştırma ve çalışmaları sonucu zaman zaman "ilk antropolog" olarak anılmıştır.

Kurumsal olarak antropolojinin gelişimi doğa tarihinden doğmuştur ve ilk dönemlerde özellikle Avrupalı güçlerin kontrolündeki kolonilerdeki yaşamın, yerli insanların ve onlarla ilgili olguları (kültür, dil, din gibi) araştırılmasını içermiştir. Antropoloji 19. yüzyılda gelişmiş, özellikle 1860'lardaki bilimsel gelişmelerden, özellikle de biyoloji ve filoloji gibi dallardaki gelişmelerden etkilenmiştir. Öncü antropologlardan İngiliz Edward Burnett Tylor, Darwin'in evrim kuramını temel alarak antropolojik çıkarımlar yapmış, medeniyetin gelişimiyle idrakın gelişiminin doğru orantılı olduğunu savunmuştur. Ayrıca çağdaş bazı kırsal veya avcı-toplayıcı halkları evrimsel gelişim açısından geride görüp, primitif yani "ilkel" olarak değerlendirmiştir. 19. yüzyıl ve 20. yüzyılın başlarında antropoloji görece sosyal anlamda daha az gelişmiş olarak görülen halklar üzerine yoğunlaşmaya devam etti.

20. yüzyılın ikinci yarısında antropologlar, Üçüncü Dünya ülkelerindeki daha kompleks yapılarla ilgilenmeye başlamış; daha sonraları, 1970'lerle birlikte, çağdaş Batı ülkelerini antropolojik olarak incelemeye başlamışlardır ki bu, antropoloji için büyük bir adımdır. Çağdaş Avrupa ve Kuzey Amerika ülkelerinde odaklanan antropoloji çalışmalarında gerek genel toplum, gerekse etnik ve dini azınlıklar konu edilmiştir. Bunu da bazıları, Batılı, kolonileri inceleyen antropolojinin Batı'yı inceleyen ve Batılı perspektifleri, kanıları Batılı olmayanlar sürekli olarak sınanan bir dala dönüşmesi olarak yorumlamıştır.

Bilimin Modernleşmesine Katkıda Bulunanlar

Marie Curie, radyolojinin kurucusu olarak bilime yaptığı katkılarla kimya alanında büyük yankı uyandırmıştır. Radyoaktivite üzerine yaptığı çalışmalar, ona 1903 yılında fizik, 1911 yılında ise kimya alanında Nobel Ödülü kazandırmıştır. Albert Einstein ise "Işığın Oluşum ve Dönüşümü Üzerine Bir Görüş", "Molekül Boyutlarının Yeni Bir Belirlemesi" ve "Hareketli Cisimlerin Elektrodinamiği" başlıkları altında yayınladığı makalelerle fizik biliminde yeni bir dönemin kapısını aralamıştır. Genel Görecelik ve Özel Görecelik teorileri, Einstein'ın fiziğe sunduğu en karmaşık ve tartışmalı teoriler arasındadır. Einstein, 1921'de Fotoelektrik Etki olayıyla ilgili çalışmalarıyla Nobel Ödülü'ne layık görülmüştür.

Matematik alanında Carl Friedrich Gauss, sayılar teorisi, analiz, diferansiyel geometri, jeodezi, manyetizma ve astronomi gibi birçok konuda önemli katkılarda bulunarak bu bilimin yapı taşlarından biri haline gelmiştir. Gauss'un öğrencilerinden Bernhard Riemann'ın geliştirdiği geometri, izafiyet teorisinin temelini oluşturmuştur. 20. yüzyılın matematikçilerinden Srinivasa Ramanujan, 3.000'in üzerinde teori geliştirmiş, hipergeometrik seriler, asal sayı teorisi ve gama fonksiyonu gibi birçok alanda önemli buluşlara imza atmıştır. Kurt Gödel'in Eksiklik Teoremi, 20. yüzyılın matematik bakış açısını değiştiren önemli bir çalışma olarak kabul edilmektedir. Gödel, bu teoremi "Principia Mathematica Gibi Dizgelerin Biçimsel Olarak Karar Verilemeyen Önermeleri Üzerine" başlıklı doktora makalesinde ortaya koymuştur. 20. yüzyılda matematikte karmaşıklık teorisi, oyun teorisi ve topoloji gibi birçok yeni çalışma alanı ortaya çıkmıştır.

1953 yılında DNA'nın yapısını bulan bilim insanları Francis Crick, James Dewey Watson ve Maurice Wilkins, genetik alanındaki gelişmelere büyük katkıda bulunmuşlardır. Genetik bilgiyi taşıyan DNA'nın çözülmesi, yüzyılın en önemli bilimsel başarılarından biri olarak kabul edilmektedir. Genetiğin bu yeni teknolojik gelişmelerle ilerlemesi, hastalıkların henüz oluşmadan tespit edilmesini mümkün kılacaktır.

Modernleşmede Kullanılan Metotlar

Bilimin ilerlemesiyle birlikte, gerekli mekanizmalar çoğalmış ve yeni metotlar ortaya çıkmıştır. Teknoloji, sayısal bilimlerin en büyük yardımcılarından biri haline gelerek neredeyse her alanda kullanılmaya başlanmıştır. Özellikle son zamanlarda tıp, genetik ve moleküler biyoloji alanlarındaki ilerlemelerde teknolojinin katkısı büyük olmuştur. İlk dönemlerde fizik ve kimya laboratuvarlarında kullanılan basit aygıtlar temel taşların oluşmasına yardımcı olmuşsa da, günümüz bilim dünyasında en ileri düzeydeki araçların kullanılması, bilimsel ilerlemeyi hızlandırmış ve neredeyse günlük bir rutin haline getirmiştir.

Elektron mikroskoplarının geliştirilmesi, bilimsel araçlar açısından önemli bir adım olarak kabul edilir. Koşulların iyileşmesi ve artan sistematik düzen, bilimin ilerlemesine katkı sağlarken insanlık için de önemli gelişmeleri beraberinde getirmiştir. Teleskopun ilk günlerinden bu yana geçirdiği evrim, uzayın derinliklerine ulaşmamızı ve karanlık bilinmeyenleri çözmemizi sağlamıştır. Bilgisayar teknolojisinin gelişmesi ise bilimin fayda alanına giren bir diğer önemli sistemi oluşturur. Bilgisayarlar yardımıyla yapılan analizler ve verilerin kolayca ulaşılabilir olması, bilimsel çalışmalarda zaman kazancını önemli ölçüde artırmıştır. Bu zaman kazancı, özellikle tıp alanında büyük bir faktör olarak karşımıza çıkar; hastalıkların teşhisi ve tedavi yöntemlerinin hızla geliştirilmesi, insan sağlığı açısından kritik bir öneme sahiptir.

Bilimlerin Sınıflandırılması

Bilimlerin sınıflandırılması, bilim felsefesi içinde önemli bir yer tutmuş ve tarih boyunca birçok filozof bu konuda çeşitli yaklaşımlar geliştirmiştir. Hem Eski Yunan felsefesinde hem de bu geleneği sürdüren İslam felsefesinin Meşşâî ekolünde, bilimlerin tasnifi konusu önemli bir çalışma alanı olarak görülmüştür. Aristoteles, bilimlerin en temel olanının felsefe olduğunu savunmuş ve bilimleri üç ana kategoriye ayırmıştır.

Filozof Francis Bacon da bilimlerin sınıflandırılmasına katkıda bulunmuş, bu sınıflandırmayı insanî yeteneklere dayandırmıştır. Bacon’a göre, üç temel insanî yetenek "hafıza", "hayal gücü" ve "akıl"dır. Bu yeteneklerden hafıza tarih bilimlerine, hayal gücü poetik bilimlere, akıl ise felsefeye karşılık gelmektedir. Bacon’un bu tasnifi, daha sonra ortaya çıkan ansiklopedik çalışmalar ve bilim sınıflamalarında etkili olmuştur; örneğin, Fransız ansiklopedistler Bacon'un sınıflamasını kullanmışlardır.

Modern dönemde bilimlerin sınıflandırılmasına dair en kapsamlı ve önemli çalışmalardan biri Amerikalı filozof ve bilim insanı C. S. Peirce tarafından yapılmıştır. Peirce, bilimlerin sınıflandırılmasında, biyolojik türlerin sınıflandırılmasına benzer bir sistem kullanmıştır: dal, sınıf, takım, familya, cins ve tür. Örneğin, 1902 tarihli sınıflandırmasında Aritmetik, Teorik dalının Matematik sınıfında yer alan Sonsuz Koleksiyonlar takımının bir alt dalı olarak değerlendirilmiştir. Peirce, bu sınıflamada bilimleri iki ana dala ayırmıştır: Teorik ve Pratik. Bu dallar daha sonra alt dallara bölünmüş, sınıf ve takımlarla devam eden bir sınıflandırma sistemi oluşturulmuştur.

Bugün genel kabul görmüş bir bilim sınıflaması yoktur ve bu konuda çeşitli sorunlar olduğu öne sürülmüştür. 20. yüzyılın başlarından itibaren bilimlerin sınıflandırılması üzerine yapılan çalışmalar büyük ölçüde sona ermiştir. Günümüzde, üniversitelerde bilimlerin öğretilmesi ve araştırılması genellikle birkaç ana dal altında organize edilir: fen bilimleri, sosyal bilimler, teknoloji (mühendislik dahil), sanat ve beşerî bilimler. Tıp da sıklıkla bu dalların dışında, kendi başına bir dal olarak kabul edilir.

Bilim Dalları

Zaman içinde bilim dalları, özelleşerek ve gelişerek farklı alanlara ayrılmıştır. Akademik düzeyde, bu bilimlerin iki ana kategoride ele alındığı görülür: Doğa bilimleri (Fen Bilimleri) ve sosyal-beşerî bilimler. Doğa bilimleri, doğadaki fenomenleri araştıran bilimleri kapsarken, sosyal ve beşerî bilimler, toplumu, bireyi ve insan davranışlarını inceleyen bilimleri içerir. Biyoloji, fizik ve kimya gibi bilimler doğa bilimlerine örnek olarak verilebilirken, sosyoloji ve antropoloji gibi bilimler sosyal bilimler arasında yer alır.

Bu temel alanlar arasında çeşitli ilişkiler gelişmiş, mühendislik ve tıp bilimleri gibi uygulamalı bilimler türemiştir. Son yüzyılda ise sibernetik, ekonofizik ve tıbbi antropoloji gibi disiplinler arası dallar ortaya çıkmıştır.

Matematik, doğa bilimleri ve sosyal bilimlerden farklı olarak genellikle formal bilimler kategorisinde yer alır. Matematik, belirli bir bilgi alanının nesnel ve sistematik incelenmesi açısından doğa bilimlerine yakınken, ampirik yöntemlerden bağımsız olması bakımından ayrılır. Matematikte elde edilen bilgi, deneysel yöntemlerle değil, a priori ile doğrulanır. Formal bilimler kategorisi, matematik dışında istatistik ve mantık bilimlerini de içerir. Bu bilimler, özellikle ampirik bilimler açısından büyük bir öneme sahiptir. Formal bilimlerdeki gelişmeler, fiziksel ve biyolojik bilimlerde de önemli ilerlemelere yol açmıştır. Nitekim, formal bilimler, hipotez, kuram ve kanunların oluşmasında, hem doğa bilimleri hem de sosyal-beşerî bilimlerde keşif ve tanımlamalar açısından hayati bir rol oynar.

Sosyal bilimlerin bir ampirik(deneysel) bilim olup olmadığı tartışması ise 20. yüzyıldan beri gündemde olmuştur. Bu tartışmalar çerçevesinde, sosyal ve davranışsal bilimlerin bir kısmı, bilimsel olmadıkları eleştirileriyle karşılaşmıştır. Bazı akademisyenler ve siyasetçiler, özellikle Nobel Ödülü sahibi fizikçi Percy W. Bridgman ve ABD Senatörü Kay Bailey Hutchinson gibi kişiler, sosyal bilimlerin bazı dallarını "bilim" olarak adlandırmaktan kaçınmışlardır, çünkü bu dalları diğer bilim dallarına göre daha az spesifik, muğlak veya bilimsel açıdan yetersiz bulmuşlardır.

Türkiye’de fen bilimleri eğitimi, eğitim sisteminin önemli bir parçası olarak sürekli bir gelişim içerisindedir. Fen bilimleri dersinin içeriği, isimlendirilmesi ve uygulama yöntemleri zamanla değişmiş ve gelişmiştir. Bu makalede, fen bilimleri dersinin tarihsel gelişimi, müfredat değişiklikleri ve günümüzdeki uygulama durumu ele alınacaktır.

İsim Değişiklikleri ve Tarihsel Gelişim

Türkiye’de fen bilimleri dersi, eğitim sisteminde zaman içinde farklı isimlendirmelerle yer almıştır. Başlangıçta “fen bilgisi” olarak adlandırılan ders, 2004-2005 öğretim yılından itibaren pilot okullarda “fen ve teknoloji” olarak yeniden isimlendirilmiştir. Bu uygulama, 2005-2006 öğretim yılından itibaren tüm devlet ve özel okullarda geçerli hale gelmiştir.

2012-2013 eğitim öğretim yılından itibaren, “fen ve teknoloji” dersi “fen bilimleri” olarak değiştirilmiştir. Bu isim değişikliği dersin içeriğinde köklü bir değişiklik olmasa da, güncel bilimsel anlayışa uygun bir yenilenmeyi yansıtmaktadır. Haftalık ders saatlerinde herhangi bir değişiklik yapılmamıştır, böylece eğitim programının sürekliliği sağlanmıştır.

Müfredat ve İşleyiş

İlkokul: Türkiye’de ilkokulda fen bilimleri dersi, 3. sınıftan itibaren başlar. Bu dönemde fen bilimleri dersinin haftalık saati genellikle 2-3 saat arasında değişir. Öğrenciler bu yaş grubunda temel fen bilgisi kavramları, doğal olaylar ve çevre bilinci hakkında bilgi edinirler.

Ortaokul: Ortaokulda fen bilimleri dersi, 5. sınıftan itibaren başlar ve 8. sınıfa kadar devam eder. Haftalık ders saati 4 saattir. Ancak bazı okullarda, öğretmen ve sınıf sayısına bağlı olarak seçmeli fen bilimleri dersi açılabilir. Ortaokul müfredatında fen bilimleri, basit fizik, kimya ve biyoloji konularını kapsar; bu konular daha basit ve temel düzeyde işlenir, öğrencilerin bilimsel düşünme becerileri kazandırılmaya çalışılır.

Lise: Lisede fen bilimleri dersleri, çeşitli branşlara ayrılır:

• Kimya: Kimyasal süreçler, bileşikler ve tepkimeler üzerine eğitim verilir.
• Fizik: Hareket, enerji, kuvvet gibi temel fiziksel olaylar incelenir.
• Biyoloji: Canlı organizmaların yapısı, fonksiyonları ve ekosistemler hakkında bilgiler sunulur.

Lise müfredatında, fen bilimleri derslerinin haftalık saati ve içeriği, öğrencilerin seçtikleri akademik programlara göre değişiklik gösterebilir.

Fen Bilimleri Dersi Doküman ve Kaynak Destek Sitesi

Fen bilimleri, öğrencilerin doğa ve çevre hakkında derinlemesine bilgi sahibi olmalarını sağlayan temel bir ders olup, bilimsel düşünme yetilerini geliştirmektedir. Türkiye'deki eğitim sisteminde fen bilgisi, fen ve teknoloji, ve günümüzde fen bilimleri adı altında sunulan bu dersler, öğrencilere bilimin temellerini öğretmek amacıyla tasarlanmıştır. Fenbilimleri.net, bu eğitim sürecine destek olmayı hedefleyen kapsamlı bir kaynak sitesidir. İşte fenbilimleri.net’in sunduğu olanaklar ve özellikler hakkında detaylı bir inceleme.

Kaynakların Çeşitliliği

Fenbilimleri.net, öğrencilere fen bilimleri dersinde ihtiyaç duyabilecekleri çeşitli kaynaklar sunar. Sitede, konuların detaylı olarak açıklandığı metinler, örnek testler, konuları pekiştirmeye yönelik çalışma sayfaları, sınavlara hazırlık materyalleri, eğitici oyunlar ve açık uçlu sorular gibi çeşitli dokümanlar bulunmaktadır. Bu kaynaklar, hem öğrencilere hem de öğretmenlere ders materyallerinde zenginlik sunarak eğitim süreçlerini daha etkili hale getirir.

Testler ve Örnek Sorular

Fenbilimleri.net’in sunduğu testler ve örnek sorular, öğrencilere ders içeriğini pekiştirme fırsatı sunar. Testler, farklı zorluk seviyelerinde hazırlanmış olup, öğrencilerin konuları ne kadar kavradığını ölçmeye yardımcı olur. Ayrıca, örnek sorular sayesinde sınavlara yönelik pratik yapabilir ve sınav kaygısını azaltabilirsiniz.

Konu Açıklamaları

Sitede yer alan konu açıklamaları, fen bilimleri dersinin temel kavramlarını ayrıntılı bir şekilde ele alır. Bu açıklamalar, öğrencilerin konu hakkında derinlemesine bilgi edinmelerine ve konuları daha iyi anlamalarına yardımcı olur. Konu açıklamaları, öğretmenler için de derse hazırlık yaparken kullanabilecekleri kapsamlı bir kaynak sağlar.

Çalışma Sayfaları ve Etkinlikler

Fenbilimleri.net, öğrencilere çeşitli çalışma sayfaları ve etkinlikler sunar. Bu sayfalar, öğrencilerin konuları daha eğlenceli bir şekilde öğrenmelerine olanak tanır. Etkinlikler, bilimsel düşünme becerilerini geliştirirken, öğrencilerin derse olan ilgisini artırır.

Eğitici Oyunlar

Fenbilimleri.net, eğitici oyunlar ile öğrenmeyi eğlenceli hale getirir. Bu oyunlar, fen bilimleri dersinde öğrendikleri bilgileri pekiştirmelerine yardımcı olurken, aynı zamanda öğrencilerin problem çözme becerilerini geliştirmelerine katkıda bulunur. Eğitici oyunlar, özellikle genç yaş grubundaki öğrenciler için derslerin daha cazip hale gelmesini sağlar.

Sınavlara Hazırlık

Sınavlar, öğrenciler için önemli bir değerlendirme aracıdır ve bu süreçte iyi bir hazırlık yapmak başarıyı artırabilir. Fenbilimleri.net, sınavlara hazırlık için çeşitli materyaller sunar. Bu materyaller, öğrencilerin sınav formatını tanımasına ve hangi konulara ağırlık vermesi gerektiğini anlamasına yardımcı olur. Sitedeki sınav hazırlık materyalleri, çeşitli sınav türleri için uyarlanmış olup, öğrencilerin en iyi şekilde hazırlanmalarını sağlar.

Açık Uçlu Sorular

Açık uçlu sorular, öğrencilerin düşünme yetilerini ve konulara yaklaşım tarzlarını değerlendirmek için etkili bir yöntemdir. Fenbilimleri.net, bu tür soruları öğrencilerin düşünme becerilerini geliştirmek ve derinlemesine analiz yapmalarını teşvik etmek amacıyla sunar. Açık uçlu sorular, öğrencilerin bilimsel düşünme yetilerini geliştirir ve yaratıcılıklarını kullanmalarına olanak tanır.

Kullanıcı Dostu Arayüz

Fenbilimleri.net, kullanıcı dostu bir arayüze sahiptir. Site, öğrencilerin ve öğretmenlerin ihtiyaç duydukları bilgilere kolayca ulaşmalarını sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. Basit ve anlaşılır bir navigasyon sistemi, kullanıcıların aradıkları dokümanlara hızla erişmelerine yardımcı olur. Ayrıca, site tasarımı ve düzeni, kullanıcı deneyimini en üst düzeye çıkarmayı amaçlar.

Sonuç

Fenbilimleri.net, ortaokul 5,6,7,8.Sınıf Fen Bilimleri dersinde öğrencilere ve öğretmenlere kapsamlı destek sunan bir kaynaktır. Konu açıklamalarından testlere, çalışma sayfalarından eğitici oyunlara kadar geniş bir yelpazede sunulan materyaller, öğrencilerin bilimsel bilgi ve becerilerini geliştirmelerine katkıda bulunur. Sitenin kullanıcı dostu arayüzü, öğretmenlerin ve öğrencilerin kaynaklara kolay erişimini sağlar. Fenbilimleri.net, fen bilimleri eğitiminde okul yazılı sınavlarına, bursluluk sınavı ve LGS gibi merkezi sınavlara hazırlık için bulunmaz bir hint kumaşıdır.